سایت سیر و سیاحت

یکی از شهر های بزرگ و با سابقه استان خراسان رضوی که روز گاری جزء سرزمین اشکانیان به شمار می آمده،شهرستان تربت حیدریه است.تربت حیدریه به مرکزیت شهر تربت حیدریه در عصر صفوی به دلیل موقعیت ویژه اش (استقرار در مسیر جاده هرات ) از اهمیت به سزایی بر خوردار بوده و هم اکنون نیز از شهر های مهم استان خراسان رضوی است.و در حال حاضر تمامی واردات و صادرات مرزهای دو قارون و عشق آباد می بایست از تربت حیدریه عبور کند

نام تربت حیدریه به اعتبار نام قطب الدین حیدر (عارف مشهور متوفی بسال ۶۱۸ ه.ق.) بر واژه اصیل و ایرانی زاوه در قرن نهم و بعد از آن غلبه یافت[۱]. قطب الدین حیدر ترک فرزند تیمور فرزند ابوبکر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبک و از تبار خاقان ترک بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی که در زاوه سکنا داشته است شده و به هوای شیخ راهی این دیارگردید. قطب الدین حیدر را مردی صاحب باطن، مجذوب مطلق و اهل ریاضت و کرامت توصیف کرده اند

مورخین عرب فتح آنرا در سال ۳۰ هجری توسط عبدا… ابن عامر در زمان خلیفه سوم ثبت نموده است). جوینی این شهر را یکی از شهرهای معمور و آبادان خراسان قدیم در زمان ورود مغولان گزارش نموده است[۲]. مردمان زاوه نخستین قربانیان حمله مغولها به ایران بوده اند واین شهر در حمله مغولان در سال ۶۱۷ قمری مانند سایر شهرهای این سامان ، ویران گشته است[۳].

[۴]. این شهر پس از حمله مغولها، صحنه ناملایمات سیاسی و هجوم اقوام بیگانه بوده است. مقاومت دلیرانه مردم این خطّه در برابر هجوم بیگانه (از حمله ازبکها در اوایل قرن نهم هجری تا یورش نیروهای روس و انگلیس و آلمان در جنگ دوم جهانی) در جای جای کتب تاریخی مشهود است.

وضعیت جغرافیایی:

شهرستان تربت حیدریه در طول جغرافیاإـی ۱۳/۵۹ درجه و عرض جغرافیایی ۱۶/۳۵ درجه قرار گرفته و بطور متوسط ۱۳۳۳ متر بالاتر از سطح دریا است. این شهرستان در شمال شرق کشور واقع شده استتربت حیدریه از شرق به شهرستانهای تایباد و تربت جام و رشتخوار، از غرب به کاشمر و از شمال به مشهد و نیشابور و فریمان و از جنوب به شهرستان مه ولات منتهی می شود

تربت حیدریه در مسیر رشد خودو برای اینکه تا این اندازه بزرگ شود.چندین روستا را بلعیده است.روستا هایی که تا کنون به نفع گسترش این شهر از بین رفته اندعبارتند از :

ملکی ، ضیاء الدین ، قاسم آباد، مظفریه ، حسنی ، منصوریه ، رباط پایین، حیدر آباد.رشد شهر از مناطق اولیه آن یعنی رباط بالا، باغ سلطانی و کوچه قلعه کهنه شروع شدهو در سه جهت شمال ، جنوب و غرب شروع به گسترش نموده است.

در حوزه شهرستان ۵ شهر (تربت حیدریه (مرکز شهرستان)،رباط سنگ، دولت آباد و کدکن و بایگ)، ۵ بخش ( مرکزی ، ، بایگ، زاوه، رباط سنگ و کدکن )، ۱۱دهستان و ۳۵۰ روستا وجود دارد.

مساحت این شهرستان ۹۹۴۵ کیلومتر مربع است. ناهمواریهای شمالی این شهرستان دنباله کوههای شاه جهان و رشته جنوبی از یک طرف به کوههای جام و از طرف دیگر به کوه سرخ کاشمر و کوه میش سبزوار متصل است

در بین این رشته کوهها دشتهای حاصل خیز و آباد مانند جلگه رخ، دشت زاوه وجود دارد که رودهای متعدد کوشک و بزرگی آنها را مشروب می کند مانندرود خانه سرخ آباد، رود خانه کاهیجه، رود سالار، رود شور و شصت دره و رود ازغند که آبشار معروف رودمعجن در آن قرار دارد.

آب و هوا:

این شهرستان در مناطق شمال و شمال غرب بطورکلی دارای آب و هوای نوع کوهستانی با زمستانی سرد و تابستانی معتدل و در مناطق جنوبی و جنوب غرب دارای آب و هوای نوع کویری (نیمه صحرایی) با تابستان گرم و خشک می باشد.

پوشش گیاهی:

پوشش گیاهان طبیعی آن بنه، زیره کوهی، زالزالک، خاکشیر، زرشک، کتیرا و… می باشد.

میزان بارندگی و درجه حرارت:

متوسط بارندگی سالیانه mm200 است که بیشتر در زمستانها و اوایل بهار می بارد و حداکثر درجه حرارت به ۴۱ درجه سانتیگراد و حداقل آن به ۲۲ درجه زیر صفر می رسد. حداکتْر رطوبت جو ۱۰۰% و حداقل آن ۶% است.

موقعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کشاورزی:

الف) وضعیت فرهنگی:

این شهرستان دارای مراکز عالی آموزشی (دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکٌاه پیام نور، مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان، دانشکده فنی و حرفه ای ، دانشگاه دولتی موسسات آموزشی امام حسین،دانشکده علمی-کار بردی، مرکز آموزش بهورزی ،هنرستان بهیاری) و یک حوزه علمیه می باشد.

ب) وضعیت صنعتـی و اقتصادی:

واحدهای تولیدی شهرستان شامل کارخانه سیم رضا، کارخانه مس توس،، کارخانه آرد والسی، کار خانه آرد بهنام ،کارخانه فرش آرا، کارخانه ایران نکتار، زیره پاک کنی وپنبه پاک کنی طلای سفید ، کارخانه کائولین ، مجتمع فولاد رخ، محتمع فولاد تربت حیدریه شرکت تولیدی فراورده های لبنی شیر رضوان، کارخانه شیر کامل ، کار خانه قند تربت حیدریه، کار خانه کاشی زرین،کارخانه شیرپاکان رضوان، سر دخانه بزرگ سه هزار تنی و کار گاههای ابریشم کشی، شرکت سیمان زاوه تربت، کارخانه خوراک دام رخ، کارخانه خوراک دام زاوه، مجتمع صنایع تبدیلی رادوار توس ، کار خانه ماکارونی مهسان ، شرکت زعفران کیان توس، کارخانه خوراک دام خراسان ،کار خانه نمک سرهنگ، کار خانه گچ رخ،معدن طلای بایگ،معدن سنگ بایگ ، معادن کائولین، می باشد.همچنین وجود معادن غنی سیلیس به عنوان غنی ترین منابع سیلیس جهان-باریت، منیزیت-آگات-بنتونیت-کالک-خاکهای صنعتی-گل سفید-گچ-آهک-کرومیت-منگنز-مس-نقره-طلا-فیروزهو سنگهای تزئینی (تراورتن-گرانیت-مرمر )شهرستان تربت حیدریه را در زمره یکی از قطبهای معدنی استان خراسان بزرگ قرار داده است.

پ) وضعیت کشاورزی:

تربت حیدریه قطب کشاورزی استان خراسان با وجود آب و هوای متنوع و منابع غنی آب که باعث رونق کشاورزی این شهرستان گردیده است دارای محصولات عمده مانند کٌندم، جو، پسته، زعفران، بادام، زیره، پنبه، چغندر قند و صیفی جات می باشد و نیز پرورش دام و طیور، زنبور عسل، کرم ابریشم و … از مشاغل عمده مردم این شهرستان است که تعدادی از محصولات فوق در سطح کشور رتبه اول را دارا می باشد(زعفران و ابریشم).

مقام اول کشوری و استانی در زمینه کاشت و براداشت محصول زعفران با ۰۲/۵۲تن زعفران درسال ومتوسط برداشت ۴کیلوگرم در هکتار

شهرستان مقام اول در تولید و سطح زیر کشت چغندر قند را دارد و مقام دو م سطح ریر کشت و تولید گندم را دارا می باشد

ت) وضعیت اقتصادی

اکثر مردم در بخش کدکن این شهرستان در زمینه های باغداری ، کشاورزی ،دامداری، صنایع دستی و قالیبافی فعالیت دارند

کدکن این شهرستان دارای حدود ۵۰۰۰ هکتار باغ درختان میوه با محصولاتی همچون آلوچه ، آلو بخارا ، زرد آلو و سیب می باشد.محصولات کشاورزی از قبیل چغندر قند ، گندم ، جو و زعفران از مهمترین محصولات آن است.

در بخش بایگ به مرکزیت شهر بایگ ، کشاورزی مهمترین رکن اقتصاد منطقه می باشدو در این میان باغداری پر رونق ترین فعالیت و پایه و اساس اقتصاد منطقه را تشکیل می دهد.به طوری که بادام مهم ترین محصول باغی این بخش است.

یکی از مشخصه های بخش بایگ ابریشم کشی است که یک صنعت با اهمیت در کشور محسوب می شود .۷۰ در صد پیله تولید شده در کشور در ۱۳۰۰ کار گاه ابریشک کشی بایگ به شکل صنعتی و نیمه صنعتی به نخ ابریشم تبدیل می شود.در حال حاضر شرکت تعاونی تولید ابریشم کشان بایگ ۱۰۸۱ عضو داشته که اکثریت آنها به ابریشم کشی مشغولند.

بخش دشت زاوه این شهرستان از نظر کشاورزی و دامپروری منطقه ای مستعد است .در حال حاضر تعداد ۲۶۲ حلقه چاه عمیق ،تعداد ۱۱۳ حلقه چاه نیمه عمیق ،تعداد ۱۲۹ رشته قنات و چشمه در قسمت کشاورزی این بخش فعال می باشندکه با عث می شود تعداد زیادی از مردم این منطقه از راه کشت زعفران ، چغندر قند ، یونجه و جالیز کسب در امد کنند.

ث) صنایع دستـی:

صنایع دستی این شهرستان عبارتند از قالی، قالیچه و نمد می باشد و از مهمترین سوغات شهرستان می توان بادام، پسته، زعفران، نبات را نام برد.

شهرستان تربت حیدریه دارای ۱۲۵واحد مرغداری گوشتی و سه واحد مرغداری تخم گذار با تولید ۱۲۱۳۶۰۰۰تن گوشت سفید در سال می باشد

جـمعـیت شناسی:

براساس نتیجه سرشماری سال ۱۳۸۷ جمعیت شهرستان ۲۸۵۱۳۰ بوده که از ۷۸۶۲۱خانوار تشکیل شده است. از جمعیت شهرستان ۶/۵۳ درصد ساکن در نقاط شهری و ۴/۴۶ در صد ساکن نقاط روستایی بوده اند. شهرستان بر اساس سرشماری سال ۸۵ ، ۲۶۱۹۱۷ نفر جمعیت داشته که از این تعداد ۱۳۱۲۱۲ نفر مرد و ۱۳۰۷۰۵ نفر زن بوده اند. یعنی در ازاء هر ۱۰۰ نفر زن ۶/۹۹ نفر مرد وجود داشته است.

جمعیت شهرستان در سال۱۳۷۵ تعداد جمعیت ۳۳۹۱۷۴ نفر بوده و در سال ۱۳۶۵ ، ۲۹۵۱۹۴ بوده که در فاصله سالهای ۶۵ تا ۷۵ جمعیت شهرستان بطور متوسط از نرخ رشد سالانه ۵/۱ درصد برخوردار بوده در حالی که متوسط نرخ رشد جمعیت کشور در فاصله زمانی ذکر شده ۹۶/۱ درصد بوده است.

جمعیت شهرستان در سال ۷۵ نسبت به سال ۶۵ رقم ۸٫۷ درصد و تعداد خانوارهای معمولی ساکن در این فاصله زمانی ۷٫۵ درصد افزایش یافته است.

[۴]- تاریخ تصوف ، دکتر غنی ج۲ ص